اگر کسی نداند که حتّی ثمرهء شهادتها و انقلابهای راه عدالت و آزادی و حقّ پرستی،در تاریخ،دستمایه های گرانبهائی برای ظلم و استبداد و دروغ شده است،از تاریخ هیچ نمی داند.
در عین حال،هر کس به عمق پلیدی و پلیدسازی نظام مالکیّت انحصاری،که حقّ کشی و بردگی و جنگ و نفرت را جانشین برادری و صداقت می نماید،به درستی پی برده است،اذعان خواهد کرد که اگر هنوز انسان وجود دارد و انسانیّت،معنای خویش را از یاد نبرده است و انسان هنوز از ارزشهای متعالی خویش سخن می گوید،اینها همه مرهون «پرستش» هستند:پرستش ارزشهائی که در طول تاریخ ظلم،نفی می شده اند و به تباهی می رفته اند.امّا انسان،آنها را در خدای بزرگی که مظهر جلال«ارزشهای مطلق» است همواره میشناخته و می پرستیده است.
در اعتقاد به خدا،انسانی ماوراء طبقاتی-تاریخی،از آفت نظام های تباه کنندهء ارزشهای اخلاقی سالم مانده و علیرغم تاریخی که به کشتن انسان و بیگانگی و مسخ انسان مشغول بوده است،زنده و گرم و زیبا و پاک،صیانت شده و مورد ستایش و پرستش قرار گرفته است.
بدین گونه است که مذهب،نقشی متضادّ را در سرگذشت انسان داشته است.از سوئی نقش ضدّ تکاملی در دست قدرتهای ضدّ انسانی که بر همه چیز مسلّط بوده اند و از سوئی دیگر،نقشی تکاملی که «روح» را در ورای حکومت این قدرتها،با پرستش معبودی به نام مظهر جمال و جلال و طهارت و قدّوسیّت و بینائی و اراده و علم و خلّاقیّت و ابدیّت و جود و مهر و زیبائی و عشق و حقّ و عدل،به سوی مطلق،کمال و عُلُوّ می کشانده است.
یکی از راه های درست و علمی تحقیق برای دست یافتن به سرچشمهء نخستین احساس مذهبی در انسان،بررسی نام هائی است که در مذاهب،فرهنگ ها و اساطیر ملّت ها و اقوام گوناگون در تاریخ وجود دارد.
ادامه دارد...